تغییرات ساختار جمعیت و تقاضای اجتماعی آموزش عالی در ایران

در چند دهه‌ی اخیر توجه به سرمایه‌ی انسانی ماهر و متخصص به مثابه یکی از عناصر کلیدی تولید و پیشرفت اقتصادی اهمیت بسزایی یافته است. تشکیل سرمایه‌ی انسانی مستلزم بهبود و سرمایه‌گذاری در محوری‌ترین بخش تولید سرمایه‌ی انسانی، آموزش عالی است. از این رو توسعه‌ی آموزش عالی در یک کشور می‌تواند از طریق پرورش نیروهای متخصص و کارآمد زمینه‌ساز پیشرفت کسب و کار و توسعه‌ی اقتصادی گردد. آموزش عالی در ایران در طول دهه‌های پس از انقلاب با چالش‌های متفاوتی روبه‌رو بوده است که یکی از این چالش‌ها تقاضای اجتماعی آموزش عالی است که پیوند نزدیکی با تغییرات ساختار جمعیت دارد. هدف اصلی این مقاله پاسخ به این سوال اساسی است که تحولات ساختار جمعیتی چه نقشی در تغییرات تقاضای اجتماعی آموزش عالی در دوره‌ی پس از انقلاب داشته است؟ روش تحقیق این مقاله روش تحلیل ثانویه است. به‌منظور نیل به این هدف، پس از بررسی تغییرات تقاضای اجتماعی آموزش عالی در دوره‌ی ۱۳۶۲-۱۳۹۱ بر اساس اطلاعات سازمان سنجش آموزش کشور، نقش تغییرات جمعیتی در روند تحولات تقاضای آموزش عالی مورد بررسی قرار گرفته است. سپس با استفاده از پیش‌بینی‌های جمعیتی احتمال تغییرات آتی در روند تقاضای اجتماعی آموزش عالی از منظر جمعیتی مورد کنکاش قرار گرفته است. به‌طور کلی نتایج حاکی از این است که افزایش روند باروری دهه‌ی ۱۳۵۵-۱۳۶۵ و سپس کاهش آن در دهه‌ی اخیر نقش تعیین‌کننده‌ای در افزایش و سپس کاهش تقاضای اجتماعی آموزش عالی داشته است. انتقال کوهورت موالید  ۱۳۵۵-۱۳۶۵  به سنین دوره‌ی تحصیلی متوسطه و سنین تقاضای آموزش عالی سبب افزایش چشمگیر تقاضای اجتماعی آموزش عالی طی سال‌های ۱۳۷۶-۱۳۸۲ شود. همچنین کاهش باروری سال‌های پایانی دهه‌ی ۶۰کاهش تقاضای اجتماعی آموزش عالی در سال‌های اخیر را منجر شده است.